ΤΟΥ ΖΗΝΩΝ ΖΗΝΩΝΟΣ*
Ζούμε σε μία εποχή στην οποία η επιστήμη και ειδικότερα η Βιολογία καλπάζει με γοργούς ρυθμούς. Η σύγχρονη Βιολογία είναι απολύτως συνυφασμένη με το πείραμα και η βιολογική γνώση συχνά είναι πολύ πιο δύσκολο να αφομοιωθεί και να γίνει κατανοητή όταν είναι μόνο θεωρητική. Πολλές γνώσεις που θεωρούμε δεδομένες σήμερα, όπως το ανθρώπινο γονιδίωμα καθώς και η γενετική και μοριακή βάση πολλαπλών ασθενειών, ήταν κάποτε ένα «μαύρο κουτί» μέχρι που η πειραματική Βιολογία ξεδίπλωσε το μυστήριο. Σε πολλές Ευρωπαϊκές και μη χώρες η σημαντικότητα του πειράματος στη Βιολογία έχει αναγνωριστεί εδώ και καιρό και ως εκ τούτου οι εργαστηριακές ασκήσεις στη Δημοτική και Μέση Εκπαίδευση έχουν γίνει πλέον ρουτίνα. Γιατί λοιπόν όχι και στην Κύπρο;
Έχω την τύχη και την ατυχία να ζω μακριά από την Κύπρο, στο Ηνωμένο Βασίλειο όπου ασχολούμαι με την έρευνα. Συχνά, μαζί με συναδέλφους, καλούμαστε να διεξάγουμε απλές εργαστηριακές ασκήσεις σε μαθητές δημοτικού κατά τις οποίες τα παιδιά έχουν την δυνατότητα να κάνουν τα ίδια απλά πειράματα («hands-onscience»), ούτως ώστε να κατανοήσουν βασικές έννοιες της Βιολογίας. Λυπούμαι να παρατηρήσω ότι στην Κύπρο του 2015 τέτοιου είδους εργαστηριακές ασκήσεις κατά τις οποίες ο μαθητής έχει την ευκαιρία να πειραματιστεί από μόνος του ή σε μικρές ομάδες με τα βιολογικά συστήματα, δεν διεξάγονται καν στη Mέση Eκπαίδευση.
Είναι επιεικώς απαράδεκτο οι σημερινοί Κύπριοι νέοι και μελλοντικοί επιστήμονες να μην έχουν την ευκαιρία να αποκτήσουν την πρακτική εργαστηριακή εμπειρία στη Βιολογία, στον βαθμό που παρέχεται σε άλλες χώρες και τη δυνατότητα να μπουν στο εργαστήριο και να διεκπεραιώσουν οι ίδιοι ένα πείραμα από αρχή μέχρι τέλους -και όχι απλώς παρακολουθώντας επίδειξη πειράματος από τον εκπαιδευτικό-εφαρμόζοντας στην πράξη τη θεωρία που έχουν διδαχτεί μερικές μέρες ή και ώρες πριν στην τάξη τους. Είναι αδιανόητο ο μαθητής να αποφοιτά από τη Μέση Εκπαίδευση χωρίς να έχει σωστή αντίληψη βασικών εννοιών Βιολογίας που αποκτώνται μόνο με εντατική πρακτική εξάσκηση. Για παράδειγμα ο σημερινός Κύπριος μαθητής της μέσης εκπαίδευσης δεν έχει σωστή εικόνα για το τι είναι ένας μικροοργανισμός (π.χ. ένα βακτήριο ή ένας μύκητας) αφού δεν είχε ποτέ την ευκαιρία να μελετήσει επαρκώςμικροοργανισμούς κάτω από το μικροσκόπιο. Επιπλέον η εργαστηριοποίηση της Βιολογίας, κατά την άποψή μου, έχει ως συνέπεια το μάθημα αυτομάτως να γίνεται πολύ πιο συναρπαστικό, με τους μαθητές να αποκτούν πραγματικό ενδιαφέρον. Είναι εντελώς διαφορετικό να διδάσκεται ο μαθητής κάτι εξ ολοκλήρου από τις εικόνες των βιβλίων παρά σε εργαστηριακό επίπεδο όπου έχει την δυνατότητα να κρατήσει στα χέρια του ένα ιστό ή οργανισμό και να δει ζωντανά κάτι στο μικροσκόπιο.
Οι εργαστηριακές ασκήσεις δεν συνεπάγονται κατ’ ανάγκη με πολύπλοκο και ακριβό εργαστηριακό εξοπλισμό. Ας μη ξεχνάμε ότι η βάση της σύγχρονης γενετικής προέρχεται από τα αποτελέσματα του Gregor Mendel ο οποίος με τα πολύ απλά πειράματα διασταυρώσεων που διεξήγαγε χρησιμοποιώντας μπιζέλια θέσπισε τους νόμους της κληρονομικότητας. Κατά συνέπεια η εργαστηριοποίηση της Βιολογίας δεν σημαίνει απαραίτητα τεράστιο κόστος για το εκπαιδευτικό σύστημα. Το κόστος βασικού εργαστηριακού εξοπλισμού όπως για παράδειγμα μικροσκοπίου ή μηχανήματος αλυσιδωτής αντίδρασης πολυμεράσης έχει γίνει εξαιρετικά προσιτό στις μέρες μας. Με αυτές τις βασικές εργαστηριακές συσκευές ο μαθητής μπορεί να διεξάγει απλές, αλλά εξαιρετικής σημασίας, εργαστηριακές ασκήσεις όπως για παράδειγμα πολλαπλασιασμό DNA ή μικροσκοπική παρατήρηση βακτηρίων και επιδερμίδας φύλλου. Επιπρόσθετα, ορισμένες εργαστηριακές ασκήσεις μπορούν να διεξαχθούν χωρίς κανένα απολύτως κόστος όπως για παράδειγμα ανατομία ζώων (π.χ. ψάρι, περιστέρι)ή οργάνων ζώων (π.χ. καρδιά, νεφρά) τα οποία μπορούν εύκολα να προμηθευθούν από υπεραγορές ή κρεοπωλεία.
Φυσικά, για να μπορέσουν να εφαρμοστούν αποτελεσματικά οι οποιεσδήποτε εργαστηριακές ασκήσεις, θα πρέπει ο αριθμός των μαθητών στα εργαστήρια να είναι τέτοιος που να διασφαλίζει αρχικά την διατήρηση της ασφάλειας των μαθητών, τη συνεχή επίβλεψη τους από τους εκπαιδευτικούς αλλά και την εξατομικευμένη εργασία, έτσι ώστε οι μαθητές μέσω της επιστημονικής μεθόδου να καταλήξουν στην επιστημονική γνώση.Είναι συνεπώς απαραίτητη η άμεση εργαστηριοποίηση της Βιολογίας στο πρότυπο εργαστηριοποίησης των άλλων μαθημάτων των Φυσικών Επιστημών, Φυσικής και Χημείας.
Πιστεύω ακράδαντα ότι η εργαστηριοποίηση της Βιολογίας στη Μέση Εκπαίδευση είναι απολύτως απαραίτητη και αναγκαία και δεν συνεπάγεται με ασύμφορο κόστος για το εκπαιδευτικό σύστημα. Αφενός θα ενισχύσει τη γνώση που παρέχεται στα σχολεία μας παρέχοντας μία ολιστική και πολύπλευρη άποψη για τα βιολογικά συστήματα και αφετέρου το μάθημα γίνεται πολύ πιο συναρπαστικό και κατανοητό για το μαθητή.
*PhD Malaria Programme
Wellcome Trust Sanger Institute
Cambridge, UK
Διαβάστε το άρθρο στο paideia-news εδώ